De mislukte belofte van gelijkheid

Er verschijnen regelmatig onderzoeken naar vluchtelingen en werk. Wetenschappelijke inzichten kunnen ons helpen in ons werk. Niet iedereen heeft de mogelijkheid om de literatuur op dit gebied bij te houden. De afgelopen maanden vatte onze collega Sam van Grondelle daarom de belangrijkste inzichten samen in een reeks blogs. De reeks dient ook als een uitnodiging tot reflectie: wat betekenen deze inzichten uit de wetenschap voor jou en jouw werk met vluchtelingen? Dit is de vierde in de reeks. Het onderwerp van deze editie: wat betekent het (vaak negatieve) beeld rondom vluchtelingen in Nederland voor hun inclusie in het bedrijfsleven?

In deze blog bespreek ik de inzichten uit het artikel: Failed Promise of Equality: Iranian women’s integration in the Netherlands, geschreven door Halleh Ghorashi (2020), Hoogleraar Diversiteit en Integratie aan de VU. In dit artikel behandelt zij onder andere het belang van het organisatorische perspectief in onderzoek naar de duurzame arbeidsparticipatie van vluchtelingen.

Organisatie perspectief

Dit organisatorisch perspectief is noodzakelijk. Zoals ik al in mijn eerdere blog besprak lopen vluchtelingen tegen een canvas plafond aan. Niet alleen blijft de arbeidsparticipatie van vluchtelingen achter, ook blijken zij bovengemiddeld vaak weer te vertrekken bij hun werkgever. Recent onderzoek laat zien dat zes van de tien vluchtelingen terugkeren in de bijstand nadat zij werk gevonden hadden. Het onderzoek dat al gedaan wordt naar de (duurzame) arbeidsparticipatie van vluchtelingen, richt zich op de vluchteling zelf, of op maatschappelijke factoren. Wat er bij de werkgever gebeurt ontbreekt meestal in het verhaal.

Om te begrijpen waarom dit perspectief vaak mist in de analyse naar de arbeidsparticipatie van vluchtelingen is het noodzakelijk om de Nederlandse context beter te begrijpen. Twee elementen zijn hierbij volgens prof. Ghorashi cruciaal: de onbedoelde effecten van de verzorgingsstaat en de deficit approach in bedrijven als het gaat om diversiteits kwesties.

De verzorgingsstaat

De verzorgingsstaat ontstond uit onvrede over ongelijkheid in de Nederlandse samenleving. Het werd de essentie van de verzorgingsstaat om zich te bekommeren om de achtergestelde groepen en hen te bevrijden uit hun sociaal achtergestelde posities. Hoewel de welvaartsstaat een positief effect heeft gehad op het vergroten van de individuele autonomie en de strijd tegen ongelijkheid, is het ook de voedingsbodem geweest voor categoraal denken over immigranten als kwetsbare en sociaal achtergestelde groepen.

De deficit approach

De context van de verzorgingsstaat voedde de deficit approach in Nederlandse bedrijven: het idee dat immigranten een ‘gebrek’ hebben dat ‘gefixt’ moet worden om gelijkwaardig deel te kunnen nemen op de arbeidsmarkt. Uit dit idee volgt dat wanneer immigranten hun vaardigheden verbeteren zij dezelfde kansen hebben op de arbeidsmarkt. Een belofte die vaak niet waargemaakt wordt. De verantwoordelijkheid komt bij het individu te liggen, niet bij het bedrijf. De immigrant wordt geacht te veranderen terwijl het bedrijf hetzelfde blijft. In dit denken blijft de mogelijke invloed van werkgevers op de mate van diversiteit en inclusiviteit van de eigen organisatie buiten beschouwing. Een kritische reflectie op de eigen organisatorische processen en hoe deze de dominante groep in de organisatie kunnen bevoordelen, blijft uit.

Deze deficit approach geldt voor migranten in het algemeen en voor vluchtelingen in het bijzonder. Als het gaat om vluchtelingen komt daar een specifieke invalshoek bij. Waar in de jaren tachtig en negentig het overheersende beeld van vluchtelingen er een was van slachtoffers en ontvangers van hulp, verschoof dit vanaf de eeuwwisseling naar een beeld van vluchtelingen als potentiële bedreiging voor de samenleving. Beide zijn negatief: de vluchteling is hulpeloos of gewelddadig. In beide gevallen is er geen oog voor de talenten, ambities en bereidheid van vluchtelingen om bij te dragen aan hun nieuwe samenleving.

Ontkrachten heersende beelden door middel van reflectie

In haar artikel trekt prof. Ghorashi dan ook de volgende conclusie: er wordt van vluchtelingen verwacht dat zij hetzelfde worden als de dominante groep maar zullen deze status nooit kunnen bereiken als permanent de focus wordt gelegd op hun anderszijn en de toegeschreven tekortkomingen en eventuele gevaar. De verantwoordelijkheid voor de arbeidsmarkt integratie op de lange termijn ligt niet alleen bij vluchtelingen zelf; het vereist ook de betrokkenheid van bedrijven en hun inzet om dit negatieve beeld van tekortkomingen te ontkrachten.

Om deze impasse te doorbreken is het nodig om vluchtelingen te betrekken in het beleid dat voor hen wordt gemaakt. Door gezamenlijk ervaringen en persoonlijke verhalen te bespreken kunnen aannames over vluchtelingen weerlegd worden. Deze gesprekken kunnen dienen als inbreng voor de organisatorische condities die nodig zijn om de duurzame integratie van vluchtelingen in een bedrijf mogelijk te maken.

*Sam van Grondelle was Student Research Master: Societal Resilience aan de VU Amsterdam. In juli 2021 studeerde hij af met de scriptie Caught between good intentions and limiting structures. Organizational programs for newly arrived refugees in the Netherlands: the implications for the long-term labor integration of refugees. Deze scriptie werd gewaardeerd met een 8.5 en is op te vragen via info@refugeetalenthub.com.

Lees hier de andere blogs van Sam:

Blog 1 -> Alles over het canvas plafond

Blog 2 -> Mijn onderzoek bij Accenture

Blog 3 -> Rondetafelgesprek met Accenture